Bir hareketi ödüllendirirseniz tekrarlanmasını sağlarsınız. Bir hareketi cezalandırırsanız, tekrarını önlersiniz.
Daniel Pink, insan motivasyonu konusuna adanmış kırk yıllık bilimsel araştırma birikimine dayanarak yazdığı bu kitabında, bilimin öne sürdüğü ile iş dünyasının eylemleri arasındaki uçuruma dikkat çekiyor ve bunun hayatımızın her boyutunu nasıl etkilediğini irdeliyor.
İnsanları en iyi motive eden şeylerin başında, onları kişisel olarak geliştirmek ve onların kendilerini değerli hissetmelerini sağlamak, geliyor. İnsanlar yeni şeyler öğrenmek, bir şeyler başarmak ve etki yaratmak istiyor. Pink, bazı şirketlerin bunu nasıl başardıklarını akıcı bir üslupla ele alıyor.
Yazar, motivasyon konusunu işletim sistemine benzeterek sistemin zaman içerisindeki gelişiminden bahsediyor. Toplumsal işletim sistemimizin büyük kısmının insan davranışlarına dair bir dizi varsayımdan oluştuğunu ileri sürerek motivasyon süreçlerini işliyor.
Elli bin yıl kadar önce insan davranışlarına dair hâkim kanının çok basit ve doğru olduğunu hepimizin tek amacının hayatta kalmak olduğunu, yiyecek bulmak için ormanda araştırma yaptığımız, kılıç dişli aslan saldırınca çalılara kaçtığımız dönemleri anlatarak, davranışlarımızda belirleyici olan ana unsurun bu güdülerimiz olduğundan bahsediyor. Bu erken dönem işletim sistemine Pink Motivasyon 1.0 adını vererek pek incelikli bir sistem olmadığını da ekliyor.
Zaman içinde insan topluluklarının daha karmaşık bir yapıya bürünmesiyle işlerin düzgün yapılabilmesi için iş birliğine ihtiyaç duyulmuştur. Bu, ödülün peşinden gitmek, cezadan kaçmak olarak tanımlanacak bir güdüydü. Pink, bu güdülerin temsil ettiği işletim sistemine Motivasyon 2.0 adını verdi.
Motivasyon 2.0 için yazar, işçileri komplike bir makinenin parçaları olarak gördüğünden bahsetmiştir. “İşçiler işlerini doğru zamanda doğru şekilde yaparlarsa makinenin de doğru şekilde işleyeceğini bunu sağlamak için ise istediğiniz davranışı ödüllendirip, karşılaşmak istemediğimiz davranışı cezalandırmamızın yeterli olacaktır. İnsanlar bu harici kuvvetlere, bir başka ifadeyle, dışsal motivasyon unsurlarına karşı rasyonel tepkiler verecek, sonuçta hem kendileri hem de sistemin kazançlı çıkacaktır.”
Ödül ve ceza hepimizin en temel motivasyon faktörleri olarak gördüğümüz önemli bileşenlerdir. Ancak Pink, ödül ve ceza sisteminin bazı ölümcül hatalarından da bahsediyor. Yıllarca bilim adamlarının yaptığı çalışmalarda ödül ve ceza sistemlerinin sadece rutin işlerde veya kısa sürecek projelerde bir ölçüde motivasyon sağladığı keşfedilirken daha uzun soluklu projelerde ve özellikle yaratıcılık gerektiren beyin işlerinde bunun geçerli olmadığı görülmüştür. Ödül ve cezanın içsel motivasyonu öldürdüğü, performansı düşürdüğü, yaratıcılığı yok ettiği, iyi davranışları törpülediği, aldatmayı, kısa yoldan gitmeyi, gayri ahlaki davranışlara yönelmeyi teşvik ettiği, bağımlılık yarattığı ve kısa erimli düşünmeye yönelttiği Motivasyon 2.0 temeli olan ödül ve ceza sisteminin dezavantajlı yönlerini ortaya koyuyordu.
Pink kitabında Glucksberg’in yaptığı bir deneye yer vermiş ve deneyde harici motivasyon unsurlarını düşündüğümüzde sormamız gereken ilk sorunun ‘’Yapılan iş rutin bir iş mi?‘’ olduğu öne çıkmıştır. Yani Glucksberg’e göre ilginçlik arz etmeyen, fazla bir yaratıcı düşünme istemeyen rutin görevler için ödüller, zararlı yan etkiler yaratmadan küçük bir miktar motivasyon sağlayabilirdi.
Pink, Tip I ve tip X davranış kalıplarıyla Motivasyon 2.0’ın yeterlilik alanlarını ve Motivasyon 3.0’ın ihtiyaç alanlarını detaylandırmış oldu. Tip X olarak adlandırılan davranış kalıbı içsel arzulardan çok harici arzulardan bahsediyordu. Bir eylemin özündeki hazdan ziyade o eylemin sonucunda elde edilecek harici ödüllerle daha çok ilgileniyordu. Pink için Motivasyon 3.0 İşletim sistemi organizasyon, düşünme ve yaptıklarımıza dair yeni gerçeklere cevap verebilecek yeni bir sürümdü. Tip I davranış kalıbına dayanıyordu. Harici arzulardan çok içsel arzularla ilgileniyordu. Bir eylemin sonucundaki harici ödüllerden çok o eylemin doğasındaki hazla ilgileniyordu.
Motivasyon 3.0’da ise insanların ödül veya ceza ile değil, bir işte ustalaşmaya çalışarak, belli bir amaç ekseninde, daha özerk bir ortamda yaptıkları çalışmalar ile sağlanabildiğini savunuyor.
‘’Yönetim insanların ellerinden gelenin en iyisini yapmalarını sağlayacak şartları yaratmaktır.‘’
Pink, özerkliği savunurken çalışanların zincirlerinin olabildiğince uzun tutulmasından bahsediyor. Yönetimin şimdiki haliyle insan doğasının çok gerisinde kaldığı sorununu belirtiyor. İnsan doğasında merak ve özgürlük vardır. Özerklik teorisinin temelinde insanoğlunun doğasındaki kendi yolunu kendi çizme duygusu yatmaktadır. Pink, insanları kontrol etme arzumuza hakim olarak insanlardaki özerklik duygusunu canlandırmak için çalışma alanları oluşturulmasını savunuyor. Kendi kendini yönetme kapasitesi motivasyon 3.0 ve Tip I davranışının özündeki ana unsurdur.
Özerklik bağımsızlık değildir. Özerklik, tercihlere göre hareket etmeyi tanımlar. Yani hem özerk olunabilir hem de başarılı ilişkiler kurulabilir. Pink kitabında sosyal bilimcilerin özerklik teorisinin insanların peşinden koşup hayatlarını iyileştirdiği çıkarımlarına yer vermiştir. Bireysel performans ve tutum üzerinde özerklik duygusunun güçlü etkisinden bahseder. Araştırmacılar patronların ‘’özerklik desteği’’ verdiği çalışanlar arasında iş memnuniyetinin arttığını gözlemlenir.
‘’Yaratıcı gruplar için en büyük özgürlük, yeni fikirleri deneme özgürlüğüdür. Bazı şüpheciler, inovasyonun pahalı olduğunda ısrar eder. Uzun erimde inovasyon ucuzdur. Vasatlık pahalıdır. Bunun panzehiri de özerkliktir. ‘’
Pink ustalaşma kavramı ile insanların işlerinde kendilerini geliştirmek için uzun, yorucu fakat sonuçları çok tatmin edici olan bir yolculuğa çıkmalarını öğütlüyor. Buna göre insanların yaptıkları işleri her gün aynı şekilde yapmaları onları geliştirmez ama her gün biraz daha farklı ve ne çok zor ne çok kolay işler ile mevcut yeteneklerini zamanla ustalaşma noktasında ilerletebilecekleri ifade ediyor.
Pink’e göre Tip I davranış modelinin ikinci unsuru ise ustalıktır. Motivasyon 3.0, sorumluluk üstlenmeyi gerektirir. Ustalık ancak bu şekilde doğar. Ayrıca ustalık günümüz ekonomisinde başarılı olmanın ana koşullarından biridir. Pink için ustalaşmaya giden yolda önemli hususlardan biri de işe bağlılıktır.
Ustalık için akış esastır. Pink’in, ‘’Tip I davranış kalıbının ana unsurlarından olan ustalığa işimizde ve özel hayatımızda ulaşmak için ne yapabiliriz? ‘’ sorusuna Davranış Bilimci Carol Dweck cevap getirmiştir; ustalık bir zihniyettir. Ustalığa ulaşmak aklımızda hep yeri olan bir hedeftir. İnsanlar kendi zekalarına dair iki farklı görüşe sahip olabilirler. Bir grup, ‘’varlık teorisine’’ inanır. Onlara göre zekâ dediğimiz şey içimizden gelir ve bir varlıktan ibarettir. Artırmamızın mümkün olmadığı sınırlı bir kaynaktır. ‘’Artımlı teoriyi’’ benimseyenler zekanın kişiden kişiye farklılık göstereceğine inanmakla birlikte çaba gösterilmesi durumunda zekanın geliştirilebileceği savunulur. Tip X davranışı çoğu zaman zekâ konusunda varlık teorisini benimser, performans hedeflerini öğrenme hedeflerine tercih eder ve çaba göstermeyi zayıflık olarak görür, küçümser. Öğrenme hedeflerinin performans hedeflerinden önce geldiğini savunur.
Ustalaşma kavramında iş yapmayı zevk haline getirecek, zamanın nasıl aktığını hissettirmeyecek akış kavramına ihtiyacı var. Bunun için de ayrıca işin oyun olarak görülmesi ve zevk alınarak yapılması gereklidir.
Yazar, insanların yaptıkları işin tek amacının hedef tutturmak olmadığını, daha yüce bir amaca hizmet ettiğini düşünmeleri veya bu tarz işlerle uğraşmaları gerektiğini vurgular.
Tip I tripodunun ilk iki ayağı olan özerklik ve ustalık, olmazsa olmaz unsurlardır. Dengeyi bulmak için üçüncü unsur amaçtır. Ustalaşma çabasındaki özerk kişiler, çok yüksek performans düzeylerine ulaşırlar. Motivasyon 3.0 büyük oranda amaç maksimizasyonu için geliştirmiştir.
Pink, ‘’Amaç, yaşamak için gereken hareket enerjisini sağlar. Evrim, kendisinden sonra da var olacak bir şeyler yapma isteğine sahip insanları başarıyla seçiyor,’’ demiştir.
Bir amaç peşinden gitmek doğamızda var… Artık neye ihtiyacınız olduğunu bu kitapla daha iyi anlayacaksınız.
Aşağıda kitabın çizimli anlatım linkini de sizlerle paylaşıyoruz. İyi okumalar…
KİTAP KULÜBÜ
