Kişisel gelişim ve başarı arayışımızda motivasyonun oynadığı kritik rolü göz ardı etmek mümkün değildir. İşimizde başarılı olmak, hedeflerimize ulaşmak veya sadece keyif aldığımız aktivitelere katılmak istediğimizde, aldığımız ödüller motivasyon düzeyimizi büyük ölçüde etkileyebilir. Bu nedenle, içsel ve dışsal ödüller arasındaki ayrımı anlamak, gerçek potansiyelimizi ortaya çıkarabilmek için son derece önemlidir. Bu blog yazısında, içsel ve dışsal ödüller arasındaki farkı daha iyi anlayabilmek için “Neden analizi” yöntemini inceleyeceğiz.
Öncelikle dikkatini çekmek istediğim bir husus var. Aslında, psikoloji literatüründe “içsel ve dışsal ödül” kavramları doğrudan yer almaz. Bunun yerine içsel ve dışsal motivasyon kavramları üzerinde durulur. İçsel motivasyon, herhangi bir ödüle ihtiyaç duymadan gerçekleşir ve ödül aktivitenin kendisidir. Dolayısıyla, içsel motivasyon, dışarıdan gelen herhangi bir ödüle ihtiyaç duymaz. Ancak, bazı kitap ve makalelerde içsel ve dışsal ödül kavramlarıyla karşılaştım. Bu nedenle, bu konuyu daha iyi anlayabilmek ve bir ödülün içsel mi yoksa dışsal mi olduğunu belirlemek için “Neden analizi” yönteminden bahsetmek istiyorum. Belirli bir faaliyet hakkında tekrar tekrar “Neden?” sorusunu sormak ve cevapları incelemek, ödülün niteliğini anlamamıza yardımcı olacaktır. Bu bağlamda, oyunları inceleyerek bu konuyu daha iyi anlamaya çalışalım.
Öncelikli olarak, ilk oyunumuz olan Final Fantasy’ye göz atalım ve bu oyunda oluşturulan döngüyü inceleyelim.
- Adım: Canavarlarla savaş. Neden canavarlarla savaşırsın?
- Adım: Deneyim puanı kazanmak için. Neden tecrübe puanı alırsın?
- Adım: Seviye atlamak için veya daha iyi ekipmanlar almak için. Neden seviye atlamak istersin?
- Adım: Güçlenmek için. Neden güçlenmek istersin?
- Adım: Daha zorlu canavarlarla savaşmak için. Neden daha zorlu canavarlarla savaşırsın? Dikkat ederseniz 5. Adım tekrardan 1.adıma döner.
- Adım: Daha fazla deneyim puanı kazanmak için…
Oyunun döngüsünü incelediğinizde, oyun ve ödül döngüsünün tekrarlandığını fark edersiniz. 4. adımdan sonra bir sonraki adım yine 1. adıma döner. Döngünün temel bileşenleri 1. ve 3. adımlardır çünkü bunlar oyuncunun gerçekleştirdiği eylemleri içerir.
Diğer oyunları incelediğimizde de benzer bir döngünün hüküm sürdüğünü fark ederiz. Örnek olarak, Farmville gibi oyun türlerine bakalım. İşte, böyle bir ödül döngüsüne sahiptir: İlk adımda mahsuller büyür, ardından ikinci adımda mahsuller toplanarak para kazanılır. Üçüncü adımda ise daha fazla mahsul ekilir ve süreç başlangıç noktasına dönerek tekrar eder. Aynı temel döngüyü SimCity gibi oyunlarda da gözlemleyebiliriz. Birinci adımda şehir pasif bir şekilde büyür, ikinci adımda gelir elde edilir ve üçüncü adımda şehrin altyapısı geliştirilerek şehir daha da büyütülür. Sonrasında döngü, başlangıç noktasına geri dönerek tekrarlanır. Tüm bunlar, diğer oyunları incelediğimizde de benzer bir ödül döngüsünün yaygın olduğunu gösterir. Bu örnekler, bu döngünün birçok oyunda ortak bir temele dayandığını açıkça ortaya koymaktadır.
Oyunlaştırma süreçlerine baktığımızda, ödül sistemlerinin oyunlardaki gibi basit olmadığını görürüz. Örnek olarak, havayolu ödül sistemiyle tipik bir oyunlaştırma yapısını inceleyelim. İlk bakışta, bu sistem içsel bir ödül yapısına benzer ve geleneksel oyun yapılarından ilham alır. Süreç, anlık bir ödül elde etmek için uçak bileti satın alma gibi bir eylemi içerir, bu da genellikle ücretsiz bir uçuş bileti gibi birikimli bir ödüle dönüşür. Ancak, süreçteki bir sonraki adım bazı soruları akla getirir. Birikimli ödülün nasıl anlamlı bir etkiye sahip olacağı belirsizdir. Aslında, bu sistemde net bir ödül döngüsü oluşturmak zordur. Oyun adımlarına geri dönerek 1. adım ile 4. adım arasında bağlantı kurmak en azından bazı kullanıcılar için zor olabilir. Başka bir deyişle, uçak milleri kazanmak ile insanları daha sık, daha zor veya tam uçuş biletleri almaya teşvik etmek arasındaki bağlantı net değildir.
İlgili ödül programı gibi bazı sistemler, içsel bir ödül döngüsü yapısına benzer görünse de etkili bir şekilde içsel ödül için gerekli unsurlardan yoksundur. Bu programlarda, marka sadakati amaçlanan ödül olarak kabul edilir ve bu da katılımı teşvik ederek satın almaların artmasına yol açarak döngüyü tamamlamaya çalışır. Ancak, tüketicinin perspektifinden bakıldığında (Şekil 4) havayolu ödül programındaki ödüller içsel değil, dışsal olarak algılanır. Uçak bileti satın almak, aslında gerçek mutluluk kaynağı olan aile ve arkadaşları ziyaret etmek gibi bir amaca hizmet eden bir araçtır. Eğer döngüyü inceleyecek olursak, “A firmasından uçak bileti satın al; Neden A firmasından uçak bileti satın al; Çünkü mil kazanmak için, Neden mil kazanmak isteyeyim, bedava bilet almak için, Neden bedava bilet alayım, ailemi/arkadaşlarımı ziyaret etmek için” gibi bir ilişki ortaya çıkar. Çoğu oyunlaştırma sistemlerinde bu döngü yani 4. adım ile 1. adımı bağlayacak bir mekanizmadan yoksundur.
Bir ödülün herkes için içsel veya herkes için dışsal olup olmadığı duruma ve kişiye göre değişebilir. Arkadaşının fotoğrafını çeken birinin döngüsünü inceleyelim.
- Adım: Arkadaşının fotoğrafını çek? Neden?
- Adım: Böylece arkadaşlarımın fotoğrafını saklayabilirim? Neden?
- Adım: Çünkü onları ilerde hatırlamak için? Neden?
- Adım: Çünkü beni mutlu ediyor Neden?
- …?
Bu çalışmada sıralamaya baktığımızda, kişinin fotoğraf çekmesinin ödülünün dışsal olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü birinci ve üçüncü adım arasında bir bağlantı bulunmamakta ve beşinci adımda da birinci adıma geri dönememekteyiz. Ancak, senaryoyu biraz değiştirelim. Aşağıdaki örnekte, kişinin cevabının fotoğrafları saklamak yerine hobi olarak uzmanlaşmak istemesi olduğunu görelim. Sonraki adım ise neden fotoğraf çekebilmek için uzmanlaşmak istediğidir. Dikkat ederseniz, 3 veya 4. adım bizi döngüsel olarak ilk adıma geri götürmektedir.
- Adım: Arkadaşının fotoğrafını çek? Neden?
- Adım: Fotoğrafçılık benim için hobi uzmanlaşmak istiyorum, Neden?
- Adım: Daha iyi fotoğraf çekebilmek için? Neden?
- Adım: Uzmanlaşmak için..
Oyunlaştırma sürecinde ödül vermek özellikle oyun ve uzaktan öğrenme alanındaki görüldüğü gibi kolay değildir. Eğer insanın psikolojik, biyolojik ve sosyal yapısını göz önünde bulundurursak, sürekli değişen bu yapıya uygun ödüller vermek de hiç kolay değildir. Bu nedenle, en iyi sonucu elde etmek için bireyi iyi tanımak ve nasıl ödüllendirilebileceğine dair formülasyonlar geliştirmek önemlidir. Sonuç olarak, oyunlaştırma sürecinde etkili bir ödül sistemi oluşturmak, bireyin psikolojik ihtiyaçlarına uygun şekilde ödüllendirme yapabilmek için iyi bir anlayış ve ilişkili döngüler yaratmak gerektirir. Bu kitaptaki örnekler “Intrinsic rewards in games and learning” kitabından alınmıştır. Daha detaylı bilgi edinmek için referans kitabı inceleyebilirsiniz.
REFERENCES
Miklasz, K. (2020). Intrinsic rewards in games and learning. Carnegie Mellon University.
https://kilthub.cmu.edu/articles/book/Intrinsic_Rewards_in_Games_and_Learning/13811447
Gamfed Türkiye Gönüllülerinden Ali Şen Katkılarıyla yazılmıştır.
Psikoloji bölümünden mezun olan Ali Şen, bir süre devlet kurumlarında psikolog olarak çalışmıştır. Bu süreçte, Hasan Kalyoncu Üniversitesi’nde klinik psikoloji okumuş ve aynı yıl İstanbul Üniversitesi adına University of Sheffield’den kabul alarak Industrial and Organisational Psychology alanında eğitim almıştır. Kendisini oyunlaştırma/serious games alanlarına yöneltmiş ve University of Plymouth’da “A motivational model for gamified e-learning: Self-determination perspective” alanında tez çalışmasını sürdürmektedir. Güncel olarak terapi ve positif psikoloji eğitimleri alıp psikoloji uygulamalarını web tabanlı ve bilgisayar tabanlı teknolojilere çevirmeyi (AI, game, gamification) hedeflemektedir. Son bir yılda Togo’da hypercasual oyun tasarımcısı olarak eğitimini tamamlamış hali hazırda PASSGAGE IK firmasında IO psikolog olarak oyunlaştırma çalışmalarına katılmıştır. Doktora eğitimini tamamladıktan sonra, İstanbul Üniversitesi’nde endüstriyel klinik psikoloji alanında araştırmalarını sürdürmektedir. Gamfed Türkiye’de 2 seneyi aşkın süredir gönüllü olarak çalışmalar yapmaktadır.
