Günümüzde dikkatimizi toplamak, hedefler belirlemek ve bu hedeflere ulaşmak, aynı zamanda kalıcı davranış değişiklikleri yapmak oldukça zor bir hale gelmiştir. Mesela egzersiz yapmak, diyet uygulamak veya kitap okumak gibi davranışları, içtenlikle arzuladığımız halde, sürdürülebilir birer alışkanlık olarak pekiştirmekte güçlük çekiyoruz. BJ Fogg, davranış bilimi alanında on beş yılı aşkın bir süredir çalışan ve Standford Üniversitesi’nde davranış tasarımı laboratuvarının kurucusudur. Bu yazıda, Fogg Davranış Modeli’nin temel ilkelerini inceleyip kalıcı davranış değişikliği konusunda nasıl dönüştürücü bir etki yaratabileceğini aktaracağız. Ayrıca, Fogg Davranış Modeli’nin temel teorilerini özetlemek ve anlamak için Fogg Davranış Modeli’ne dayanan davranış analizi formunu paylaşacağız.
1.İstenilen Davranış Türü Nedir?
Fogg, insan davranışını incelemek ve tasarlamak için ikna edici teknolojilerle ilişkilendirdiği bir davranış tablosu tanıtmaktadır. Bu tablo, farklı davranış değişikliği türlerini kapsayan yeni ve alışılmadık davranışlar, aşina olduğumuz davranışlar, yoğunluk ve süre açısından artan davranışa odaklanmaktadır. Tablodaki son iki sütun ise azaltmak istediğimiz davranış türlerini içermektedir.
Yazarın bu ayrımı yapmasının amacı, bu beş kategoriyi anlamanın davranış değişikliği için önemli olduğunu vurgulamaktır. Örneğin, iş yerinde anket doldurmak aşina bir davranışken, iş yerinde nefes egzersizi yapmak yeni bir davranış olabilir. Yeni davranışı gerçekleştirmeden önce, davranışın türü (yeni, aşina, sıklık) hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Fogg’a göre yeni bir davranışı gerçekleştirmekle aşina bir davranışı gerçekleştirmenin arkasındaki psikolojik ve ikna edici stratejiler farklıdır. (http://www.behaviorwizard.org/wp/).
2. İstenilen Davranış Süresi
Yazar, zamanın ve programlamanın önemine odaklanarak tablodaki davranışları kategorize etmek için davranış çizelgesini davranışın tek seferlik yapılması, belirli bir süre için yapılması ve tamamen kalıcı olması şeklinde sınıflamıştır. Özellikle oyunlaştırma çalışmalarında, kullanıcıların benimseyecekleri yeni bir davranışı sunuyorsanız o davranışı bir kez olsun gerçekleştirmelerinin önemini bilmek gereklidir. Yeni bir davranışı kullanıcıdan hemen rutin haline getirmesini beklemek zor olabilir. Kullanıcıya bir kez yap, üç gün üst üste yap, bir haftalığına yap gibi rutinler oluşturmak mümkündür.
3. Davranışın Arkasında Yatan Mekanizmalar
Fogg’a göre bir davranışın arkasında yatan faktörler motivasyon, yetenek ve tetikleyicidir. Bu üç unsurun aynı anda olması gerekir. Aksi taktirde bir davranış gerçekleşmez. Motivasyon, kullanıcının davranışının temel nedenidir. Fogg motivasyonu üç kategoriye ayırmıştır: zevk arayışı/acıdan kaçma; umut/korku; sosyal kabul ve sosyal reddetme gibi duygular olduğunu ifade etmiştir. Başka bir deyişle, motivasyonu olumsuz duygulardan kaçma ve olumlu duyguları arayış diye tanımlayabiliriz.
Davranış= Motivasyon * Yetenek * Tetikleyici
4. Arzu Edilen Davranışın Öncesinde Bağlantılı Bir Davranış Var Mı?
Fogg, yeni alışkanlıklar oluşturmanın yolunu açıklamak için “çengel” adını verdiği bir kavram kullanmıştır. Bu kavram, mevcut rutin veya eylemleri tetikleyici veya hatırlatıcı olarak kullanmayı içermektedir. Örneğin, günlük rutinlerimiz arasında dişlerimizi fırçalamak, bir fincan kahve içmek veya e-postalarımızı kontrol etmek gibi sürekli olarak yaptığımız aktiviteler bulunabilir. Temel hedef, yeni davranışı mevcut bir rutine bağlamak, onu son derece küçük ve kolay hale getirmek ve ardından başarısını kutlamaktır. Zaman içinde, bu küçük alışkanlıklar daha büyük davranış değişikliklerine ve genel kişisel gelişime yol açabilir. Örneğin, dişlerimi fırçaladıktan sonra (rutin davranış), kendime olumlu bir şey söyleyeceğim (yeni davranış). Özellikle oyunlaştırma çalışmalarında, yeni alışkanlık geliştirilen davranışlar mevcut bir rutin ile birleştirilebilir. Ofiste çay içtikten sonra masamı düzelteceğim gibi. Gelin birlikte örnek bir yeni davranışı nasıl edinebileceğimizi tablo üzerinden inceleyelim.
Davranışın Tanımı: Limonlu Su içmek
Tarih / Zaman: 01. 05. 2020
BJ Fogg’un davranış bilimi alanındaki çalışmaları, günümüzde davranış değişikliklerinin nedenini açıklar ve davranış değişikliğini etkili bir şekilde etkileyebilecek sistemleri tasarlamanın yollarını önerir. Fogg Davranış Modeli, davranış değişikliği için temel prensipleri açıklamakta ve kalıcı davranış değişikliği konusunda dönüştürücü bir etki sağlayabileceğini göstermektedir. Davranış türü, davranış süresi ve motivasyon, yetenek ve tetikleyiciler gibi faktörler, Fogg’un teorisinin temel unsurlarıdır. Ayrıca, mevcut rutinlerin yeni davranışları tetikleyici olarak kullanılması ve başarıların küçük adımlarla kutlanması gibi stratejiler, yeni alışkanlıkların oluşturulmasında etkili olabilir. Fogg’un teorisi, davranış değişikliği çalışmalarında büyük bir anlayış sağlamakta ve geleceğe yönelik araştırmalar için potansiyel sunmaktadır. Ancak bilişsel süreçler (farkındalık, düşünce, hazırlık) açısından daha da geliştirilmeye açık bir teoridir.
Gamfed Türkiye Oyunlaştırma Kulübü
Kaynaklar:
- Fogg, B. J. (2009, April). A behavior model for persuasive design. In Proceedings of the 4th international Conference on Persuasive Technology (pp. 1-7).
- Fogg, B. J. (2009, April). The behavior grid: 35 ways behavior can change. In Proceedings of the 4th international Conference on Persuasive Technology (pp. 1-5).