Gamfed Türkiye İçerik Ekibi sunar : Zeigarnik Etkisi, Oyun ve Oyunlaştırma

Zeigarnik etkisi, kesintiye uğramış veya tamamlanmamış görevleri veya olayları tamamlanmış
görevlerden daha kolay hatırlama eğilimini tanımlayan psikolojik bir olgudur.
Zeigarnik etkisi, adını Rus psikiyatrist ve psikolog Bluma Wulfovna Zeigarnik’ ten
almıştır. 1920’lerde bir restoranda yemek yerken Zeigarnik, garsonların karmaşık siparişleri ve
ödenmemiş yemekleri takip edebildiklerini, ancak siparişler doldurulup ödendikten sonra
garsonların siparişler hakkında ayrıntılı bilgileri hatırlayamadıklarını fark etti ve laboratuvarında
bir dizi deney yaparak fenomeni incelemeye karar verdi.

Zeigarnik, deneylerinden birinde 138 çocuktan bir dizi basit görev, bulmaca ve aritmetik problem çözmelerini istedi. Çocukların görevlerin yarısını tamamlamasına izin verdi ve kalan görevler sırasında onları yarıda kesti. Zeigarnik, bir saatlik gecikmeden sonra geri çağırmalarını araştırdı ve 138 çocuktan 110’unun, yarım kalan görevleri, tamamlanan görevlerden daha iyi hatırladığını keşfetti. Yetişkinleri içeren ilgili bir deneyde, katılımcılar tamamlanmamış görevleri tamamlanmış görevlerden %90 daha iyi hatırlayabildiler.

Zeigarnik etkisine günlük hayatımızda birçok yerde gözlemleyebiliriz. En basit haliyle düşünelim. Günlük yapılacaklar listenizde 20 öğe olduğunu hayal edin. 20 görevden 18’ini tamamlıyorsunuz ve günün sonunda yaptığınız 18 görevle övünüp tatmin olmak yerine yapamadığınız 2 görevin düşüncelerinizi kemirmeye başladığını fark ediyorsunuz.

“Unfinished items that we’ve left hanging are like cognitive itches.”

Zeigarnik Etkisinin Uygulamaları

Zeigarnik etkisi sinema/dizi, video oyunları, oyunlaştırma yöntemleri ve eğitim gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Siz farketmesenizde her gün bunun etkisi altında kalıyorsunuz. Birkaç örnekle bunlara göz atalım:

Duolingo: Ders tamamladıkça günlük serilerinin yandığı bir sistemi içinde barındıran ve uygulamaya tekrar tekrar girmek ve dersleri tamamlamak için kullanıcıya yarım bıraktığı dersler varsa onları tamamlamaya teşvik eden bir sistem vardır.

Linkedin: Sıkça kullandığımız ama gözümüzden kaça bir uygulama olan Linkedin; en iyi görev tamamlama (ilerleme çubuğu) örneklerinden biridir. Linkedin bu çubuğu (progress bar) sistemine koyarak profil tamamlanma oranlarını ciddi ölçüde arttırmayı başarmıştır. Kullanıcıya ilerleme çubuğu üzerinde henüz tamamlanmamış bir yüzde gösterildiğinde, profili tamamlamaya teşvik eden bir motivasyon da verilir.

Apple Watch Fitness: Apple, kullanıcıların fitness hedeflerine doğru ilerlemelerini izlemek için Apple Watch’un Etkinlik Halkaları ile Zeigarnik Etkisini kullanır. Etkileşimli halkalarla hedefleri oyunlaştıran Apple Watches, kullanıcıları her gün egzersiz yapmaya ve “halkalarını kapatmaya” davet ediyor.

Kahve Dünyası: Kahve Dünyası 6 kahveye 1 bedava kahve kampanyası ve bunun ikonlaştırılması ile Zeigarnik Etkisini uygular. 5 kahve sonunda kalan 1 kahveyi tamamlamak ve elde edilecek kahveyi arkadaşınıza ısmarlamaya davet ediyor.

Diziler, Filmler ya da After Credit Sahneleri: Zeigarnik Etkisi, dizilerin/filmlerin en heyecanlı yerinde bölümün bitirilmesi ve “Devam Edecek…” sözleri ile kesintiye uğratılmış bir olay örgüsünü çözülmeden bırakarak, devam hissi yaratmakta kullanılır ve insanların yeni bölüm gelene kadar, olacakları merak edip, yeni bölümü izlemeleri için teşvik edici bir durum haline gelir.

Clash Of Clans: Zeigarnik Etkisini dijital oyunlarda sıklıkla görürüz. Size tamamlamanız gereken günlük bir görev ve meydan okuma sunulur. Uygulamaya sadece günlük görevini tamamlamak üzere girenler için bile, Zeigarnik efektin gücünden bahsedebiliriz. Hedefler ve geri bildirimler arasında doğrudan motivasyonu yaratan bir bağ vardır.

World of Warcraft: MMO’lar, görev listenizin asla bitmeyeceği şekilde tasarlanmıştır. Birini tamamlar tamamlamaz, yerini almak için iki tane daha açılır. Başarı yalnızca daha fazla bitmemiş iş getirir. Bir görevi bitirir bitirmez veya “teslim eder” etmez, size hemen daha büyük bir ödülle başka bir görev sunulur.

Eğitim ve Öğrenme: Genel olarak eğitimciler, bir öğrenme görevine ara verilir ve daha sonra devam edilirse, o görev sırasında öğrenilen bilgilerin hatırlanma olasılığının daha yüksek olduğuna inanırlar. Yine eğitimciler, bir konuyu küçük aralıklarla incelemeyi ve bir kavramı ezberlemenin ortasında mola vermenin daha iyi hatırlamaya yol açabileceğini önermektedir.

ğrencileri Zeigarnik etkisinde bırakmak için küçük hamleler yapabiliriz. Örneğin, bir öğrenciden bir kitabı özetlemesini/yorumlamasını istiyorsanız ve öğrenci nereden başlayacağını bilmiyorsa, öğrenciden ilk adımda sadece kitabın adını, yazarını ve konusunu yazmasını isteyebilirsiniz. Böylece öğrenciyi tamamlama duygusu içerisinde bırakarak motivasyon sağlayabiliriz. Diğer bir örnek; bir şiirin/masalın kısa kelimelerle anlatmasını istiyorsak bir çiçek çizdirip orta baloncuğa şiir/masalın ismini diğer baloncuklara istediğimiz bilgileri yazmasını istersek çiçeği tamamlamak için gerekli motivasyonu sağlayabiliriz.

Zeigarnik Etkisi, kullanıcıların tamamlananlara göre tamamlanmamış görevleri hatırlama olasılıklarının daha yüksek olduğunu gösteriyor. Tasarımcılar, Zeigarnik Etkisini oyunlaştırma ile birleştirerek kullanıcıları motive edebilir, bilgileri bölümlere ayırabilir, anında geri bildirim sağlayabilir ve ürünlerinde bir aciliyet duygusu yaratabilir.

Yazar: Sefa Ertunç

F13 Entertainment isimli oyun şirketinde kurucu ortak, Game Designer ve Gamfed Türkiye’de oyunlaştırma gönüllüsüdür.