Yıl 1949…
Harry F. Harlow, Wisconsin Üniversitesi’nde psikoloji profesörüyken, bir primat olan maymunlarla deney yapmaya başladı. Onlara çözmeleri için bulmacalar verdi. İlginç bir şekilde denekler bu bulmacaları kısa sürede çözmeyi başardı. Konusu öğrenme olan bu deneyde, üç aşama tamamlanırsa aşağıdaki düzenekte yer alan kapak havaya kalkıyordu.
Soldaki fotoğraf bulmacayı çözmeden önce, sağdaki fotoğraf ise bulmacayı çözdükten sonra
Deneyde ilginç ve alışılmadık olan kısım, maymunların herhangi bir ödül verilmemesine rağmen çok hızlı bir şekilde ve defalarca bulmacaları çözmeleriydi. Bu durum primatların davranış kalıplarına uymuyordu. Peki, neden böyle sonuçlanmıştı? Maymunlar ne yiyecek ne içecek ne de cinsel anlamda bir ödül almamışlardı. Evet, bunun nedeni deneklerin bulmaca çözmekten keyif almalarıydı. Kendi ödüllerini veriyorlardı. Bulmaca çözmeyi sevmişlerdi. Harlow bu durumun adına “içsel motivasyon” dedi.
O halde deneyde herkesin aklında kalan başka bir aşamaya geçebilirdi. Eğer maymunlara yemek verirse bulmacayı ödül aldıkları için daha iyi çözerlerdi. Harlow bunu denedi. Ancak beklediği gibi olmadı. Maymunların performansı düştü, daha çok hata yaptılar ve bulmaca çözme istekleri azaldı. Bu literatürde olmayan bir durumdu. Harlow buna üçüncü güdü diyordu. Yemek, içmek ve cinsel arzular olarak bilinen iki güdüye yenisi eklenmişti. İçsel motivasyon…
Yıl 1969…
Carnegie Mellon Üniversitesi’nin psikoloji bölümünden Edward Deci ve Richard M. Ryan, Harlow’un bahsettiği üçüncü motivasyon kaynağını araştırmak için deney yapmaya başladılar. Burada denekler insanlardı. Ayrıca deney sırasında soma küpleri kullandılar. İki farklı deney grubu oluşturan araştırmacılar katılımcılardan farklı şekillerden oluşturulan soma küplerini çözmelerini istediler. Deneyin birinci gününde iki gruba da soma küpleri verildi ancak birleştirmeyi tamamladıklarında herhangi bir ödül verilmedi. İkinci aşamada bir gruba para ödülü verilirken diğer gruba ödül verilmedi. Üçüncü aşamada ise her iki gruba yine ödül verilmedi. Araştırmacılar katılımcıların davranış değişikliklerini ve kaç dakika boyunca soma küpleriyle ilgilendiklerini gözlemlediler. Çıkan sonuç ne mi? Tüm aşamalarda çıkan sonucu birlikte inceleyelim:
1.aşama sonunda, hiç ödül almayan her iki grup da soma küpleriyle eşit sürede ilgilendi.
2.aşama sonunda, ödül alan grup soma küpleriyle daha çok ilgilendi. Ödül almayan grupta ise hiçbir değişiklik olmadı.
3.aşama sonunda, ilginç bir bulguya ulaşıldı. Her iki grubun da ödül almadığı bu aşamada, 2. aşamada ödül alan grubun soma küpleriyle ilgilenme süresi düşmüştü. Peki ya deney boyunca hiç ödül almayan grup? Ne oldu dersiniz? Evet, ödül almayan bu grubun soma küpleriyle ilgilendiği zamanda artış gözlemlendi.
Bu araştırmanın sonucunda üçüncü güdü olarak Harlow tarafından keşfedilen “içsel motivasyon” insanlar üzerinde de doğrulanmış oldu. Motivasyonla ilgili uzun yıllar sürecek çalışmalarına devam eden Deci ve Ryan, Self-Determination adında bir teori geliştirdiler.
Yıl 2009…
Daniel Pink “Drive” kitabını yayımladı. Bu kitapta Motivasyon 3.0 teriminden bahsediliyordu. Öncesine bakacak olursak, Motivasyon 1.0 hayatta kalma güdüsünü yani ilkel boyutu ifade eder. Motivasyon 2.0 ise, çoğu kurumda gördüğümüz ödül ve ceza sistemini ifade ediyor. Ancak Motivasyon 3.0 daha farklı gelişmelerin varlığından bahsediyor. Gelin kitabı biraz daha yakından inceleyelim:
Pink kitabında bahsettiği teorisini yukarıda bahsedilen araştırmalardan yola çıkarak ortaya koydu. Bu teoriye göre içsel motivasyon üç faktöre dayanıyordu. Bunlar, Özerklik, Ustalık ve Amaç.
Özerklik:
Bu faktör, kendi hayatınıza dahil olan her şeyi yönetme isteğinizi ifade eder. Temeli, yaptıklarınızı kontrol edebilmektir. Pink kendi hayatımızda ve iş yerimizde geleneksel kurallar dışına çıkılmasını, çalışanlara daha fazla özerklik verilmesini bu sayede daha yaratıcı gelişmeler olacağını savunur. Özerklik sağlayarak motive etmek faydalı olacaktır.
Ustalık:
Bu terim ustalaştıkça motive olmaktan bahseder. Bir durum için sürekli gelişip, usta olmaya çalışmak kişiyi aldığı dışsal ödüllerden daha çok tetikler. Tam olarak içsel motivasyonda olduğu gibi ustalaşmaya odaklanan kişiler kendi kendine motive olmayı da başarır.
Amaç:
“Amaçsız bir hayat, etkisiz bir hayattır.”
İnsanlar büyük amaçlarla faydalı işler yapacaklarına inandıklarında çalışır ve üretirler. Bu durumda iş yerlerinde ve kendi hayatınızda daha büyük amaçlar bulmak için teşvik etmek ya da edilmek sizleri kendi kendine motive olan bireyler haline dönüştürecek, amaçları gerçekleştirmek için motive şekilde çalışacak ve üreteceksiniz.
Yukarıda açıkladığımız Pink’in Motivasyon 3.0 teorisi en çok ulaşılması gereken motivasyon türü olan içsel motivasyonu desteklemeyi amaçlamaktadır. Modern iş yerlerinde 21. yüzyıla uygun olarak gerçekleştirilen insanların kendi kendilerini motive etmeleri yani içsel motivasyon yaygınlaşmaktadır. Siz de motivasyonu artırmanın en önemli hedeflerinden biri olduğu “oyunlaştırma” yöntemini kullanıyor ve içsel motivasyonunuzu sağlamak istiyorsanız bu yöntemleri uygulayabilirsiniz.
Bu yazı Gamfed Türkiye gönüllüsü Damla Masacı tarafından kaleme alınmıştır.
