Giriş: Lootboxlar ve Psikoloji Arasındaki Bağlantı
Lootboxlar, video oyunlarında rastgele ödüller sunan ve oyuncuların oyun içi harcamalarını artırmak amacıyla tasarlanan mekanizmalardır. Bu sistemler, kumar benzeri özellikleri nedeniyle bağımlılık yaratma potansiyeline sahiptir ve oyuncuların harcama alışkanlıklarını etkileyebilir (Close et al., 2023; Li, Mills & Nower, 2019). Oyuncular, nadir ve değerli öğeler kazanma umuduyla lootbox açmaya devam edebilir ve bu süreç, psikolojik mekanizmalarla desteklenerek problemli oyun ve kumar davranışlarına dönüşebilir (Spicer et al., 2022).
Psikolojik Mekanizmalar
Lootbox sistemlerinin en büyük psikolojik etkilerinden biri operant koşullama prensibine dayanmasıdır. B.F. Skinner’ın çalışmaları, belirsiz oranlarla sunulan ödül sistemlerinin bireyleri belirli davranışlara yönlendirdiğini göstermektedir (Spicer et al., 2024). Lootboxlar, değişken oranlı ödüllendirme sistemine dayanarak oyuncuların tekrar tekrar harcama yapmasını teşvik eder. Belirsiz ödüller, oyuncuların beyinlerindeki ödül mekanizmasını tetikleyerek dopamin salınımını artırır, bu da bağımlılık riskini artırabilir (Inaguma et al., 2024; Sanmartín et al., 2023).
Resim 1. Lootbox sisteminin psikolojik etkileri, Napkin Ai
ODTÜ Teknokentte faaliyet gösteren oyun stüdyosu Polygonsoft’un game designer rolünü üstlenen ve geçmişinde sıkı bir gamer olan Halil İbrahim Yavuz, “kazanınca oluşan o tatmin duygusu, bizi daha da oyuna bağımlı hale getiriyor. ” diyerek bağımlılığının özünde yatan sebebi açıklıyor. Yine kendisi, kutu açmayı ve bu kutulardan verilen ödüllerin kısa süreli kullanıma açık olması sebebiyle lootboxları “okul çıkışında sınavlara hazırlanmak yerine beni Wolfteam oynamaya iten bir etken” olarak tanımlıyor. Devamında ise “Sınavlara her zaman çalışabilirdim ancak her zaman “Elwerici” adlı silahla oynama fırsatım olmazdı.” şeklinde o dönemler ne tür bir oyundan kopamama döngüsüne girdiğini ve hangi motivasyonla oynadığını daha iyi açıklıyor.
Duygusal ve Bilişsel Etkiler
Figür 2: Lootbox çekiciliğini açığa çıkarma, Napkin Ai
Lootboxlar, oyuncuların karar verme mekanizmalarını etkileyerek dürtüsellik ve bilişsel yanılgılar geliştirmelerine neden olabilir (Spicer et al., 2022). Oyuncular, şanslarını arttırabileceklerine inanarak yanlış nedensellik algısı oluşturabilirler. Kumar oynayan bireylerde olduğu gibi, oyuncular yanlış inançlarla harcamalarına devam edebilirler (Hodge et al., 2022).
Sosyal Etkiler ve Motivasyonlar
Lootboxların kullanımını artıran en önemli faktörlerden biri sosyal etkileşim ve motivasyon kaynaklarıdır. Arkadaşları lootbox kullanan bireyler, bu sisteme daha yatkın hale gelirler (Hunt, 2023). Oyuncular ayrıca dışsal motivasyon (oyun içi başarı, rekabet avantajı) ve içsel motivasyon (merak, sürpriz unsuru) gibi faktörlerle bu sistemlere yönlendirilmektedirler (Lemmens, 2022). Oyun geliştiriciler kullanıcıların motivasyonlarını incelemiş ve bu yönde oyuncuyu kutu açmak veya oyunda kalmak üzere mekanizmalar geliştirmişlerdir. Örneğin FIFA, yeni adıyla EA Sports FC kullanıcılarını adeta kutu açmaya ve bunu alışkanlık haline getirmelerine aracılık etmiştir. Kurulan sistemde iyi oyunculara sahip olunmadığı müddetçe maçlarda kazanma ihtimali çok düşüktür. Ancak iyi oyuncular için ya para ödenmesi ya da kutu düşürmek gerekmektedir. “Al Owairan, Ronaldo, TOTY Messi gibi kartlara sahip oyuncuların oyundaki rahatlığı ve çabası benimkinden çok farklıydı. Benim bu kartlara sahip olma şansım ise paket açarak bu kartları çıkarmak veya satın almakla sınırlıydı. Satın almam mümkün değildi, bu yüzden paket açarak iyi kartlara sahip olabileceğimi düşündüm.” cümleleriyle kendisinin nasıl buna mecbur bırakıldığını ifade ediyor Yavuz. Ancak EA spor bu gibi kullanıcıda neden olduğu zoraki dış motivasyon etkisiyle daha sonraki yıllarda mahkeme salonlarında kendini savunmak zorunda kalmıştır. EA sports’un gördüğü davaların detayları bir önceki yazımızda.
Finansal ve Ruhsal Etkiler
Lootboxlara yüksek miktarda para harcayan oyuncular, finansal sıkıntılarla karşılaşabilir ve borçlanabilirler. Özellikle stresli dönemlerde, oyuncuların daha fazla harcama yapma eğiliminde olduğu belirtilmektedir (Nyrhinen et al., 2023). Zihinsel sağlık açısından, lootbox kullanımı yüksek düzeyde stres, kaygı ve depresyon ile ilişkilidir (Etchells et al., 2022). Bunun dışında lootboxlar ve oyun içinde “düşürülen” kasalar kendi başlarına bir finansal kaynak olarak da değerlendirilebiliyor. Direkt kasaların satıldığı oyunlar olduğu gibi bu kasalar üzerinden bahis oynayarak da kazanç elde eden oyuncular ya da bunu bir tatmin duygusu olarak kullanan oyuncular bulunmaktadır. “Sattığım kasalarla yeni oyunlar alıp oynayabiliyor veya para kazanabiliyordum. Tabii ki bu böyle kalmayacaktı çünkü para harcamadan bir kazancım vardı. Ancak şanslı olan arkadaşlarıma hem daha pahalı kasalar hem de daha fazla kasa düşüyordu. Ben de daha fazla kazanmak için çareyi, CS maçları için açılmış olan bahis (bet) sitelerinde buldum. Hayatımda hiç kumar oynamamış olmama rağmen burada sistem çok basitti: Kimin kazanacağını tahmin et, skinlerini siteye teslim et, kazanırsan daha fazla silah skini sana gelsin…” diyor Yavuz.
Figür 3: Lootbox sistemlerinin finansal etkileri, Napkin Ai
Ünlü youtuber ve twitch yayıncısı McSkillet takipçileri tarafından CS:GO skin kumarbazı olarak bilinmekteydi. Çok büyük paralar kazanan hatta başkalarının da kazanmasına, bazen de büyük kaybetmelerine sebep olan bir düzenin içinde kendine kitle oluşturmuştu. Ancak işler bir noktadan sonra bozuldu ve büyük borçlar altına girdi. Tüm bu sıkıntılarla uğraşırken 2018 de feci bir trafik kazasında hayatını kaybetti. Süreçten an be an haberdar olan takipçi kitlesini içinse bu tarz oyun kumarlarının ne gibi trajik noktalara varabileceğini göstermiş oldu.
Çin’de South China Morning Post’un haberine göre Çin’de lootboxların büyük bir karaborsa lobisi mevcut. Bu yüzden lootboxlar Çin’de yasaklandı ve yasadışı ticaretini yapan kişiler hapis cezasına çarptırıldı. Özellikle CS:GO ve Overwatch gibi kutu düşürmenin önemli bir oyun elementi olduğu oyunlar üzerinden yapılan yasadışı item satışları her kesimden birçok oyuncuyu bir çok yönden negatif etkilediği belirtiliyor.
Totem Yapma ve Batıl İnançlar
Lootbox açma sürecinde bazı oyuncular, belirli ritüeller veya totemler kullanarak şanslarını artırabileceklerine inanır. Bu durum, kumar oynayan bireylerde görülen batıl inançlarla paralellik göstermektedir (Spicer et al., 2022). Oyuncuların belirli zamanlarda veya belirli tuş kombinasyonları ile lootbox açmaları gibi alışkanlıkları, yanlış nedensellik algısını güçlendirebilir (PC Gamer, 2025). Üstelik bu totemler gelenekten geleneğe, coğrafyadan coğrafyaya tür değiştirmektedir. Bilkent Teknoloji Köprüsünde faaliyet gösteren Undoco Games firması Kurucusu ve aynı zamanda iyi bir shooter gamer olan Hilal Özdeş Karakuş, şimdilerde oyunda düşürdüğü tüm kutuları eşine açtırdığından bahsetmektedir. Apex isimli shooter oyunda “rare” denilen nadiren elde edilebilen üç “legendary skin” aynı anda çıkmış ve şansına üçü de kendi karakterlerinin buildini oluşturan skinlermiş. O günden sonra bu totem haline gelmiş ve kutuları hep eşine açtırmaya hala devam etmekteymiş kendisi. Benzer bir totem de yazarımız Arda Çelikten. Kendisi geçmişte mouse’ını üç kez döndürüp kutuları öyle açmaktaymış.
Bu elbette ilk etapta geliştiricilerin planladıkları bir şey olmasa da, kullanıcıların bu gibi davranışlarının da iyi bir dar marketing aracı olduğunu göz ardı etmemek gerekmektedir.
Düzenleyici ve Etik Hususlar
Lootbox sistemlerinin şeffaf olması ve oyuncuların harcama sınırları koyabilmesi, zararları azaltabilir (Xiao, 2023). Oyuncuların adalet algısını güçlendirmek için, oyun şirketlerinin lootbox içeriklerini ve kazanma olasılıklarını açık bir şekilde belirtmesi gerekmektedir (Sakhapov & Brown, 2020). Detaylarını bir önceki yazımızda yasal düzenlemeler kısmında bulabilirsiniz.
Lootboxlar, oyuncuların harcama alışkanlıklarını değiştiren ve bağımlılığa yol açabilen psikolojik mekanizmalara sahiptir. Kumar benzeri yapıları, sosyal etkileri ve duygusal tetikleyicileri kullanarak oyuncuları daha fazla harcama yapmaya yönlendirmektedirler. Ancak, bu sistemlerin etik boyutu giderek daha fazla tartışılmakta ve düzenleyici kurumlar tarafından denetlenmektedir (Xiao, 2023; Li, Mills & Nower, 2019). Bu günlerde ise lootboxlar ile ilgili gündemin yine heyecanlı olduğu zamanlardayız. Riot Games’in 2016’dan beri LOL isimli oyununda var olan Hextech isimli sandıkları bu yıl itibarıyla, kostümlerin satılmadığı oyuncuların kostüm satın almak yerine kutu düşürmeye çalıştığı gerekçeleriyle bu kutu sistemini kaldıracağını duyurmuştu. Global oyuncu kitlesinden büyük bir tepki geldi ve oyuncular resmi olmayan bir şekilde 28 Şubat’ta 24 saat boyunca oyuna girmeyerek Riot’u boykot edeceklerini duyurdu. Kendisinin de bu boykotun destekçisi olduğunu belirtiyor Yavuz. Bu olaylar neticesinde açıkça görülüyor ki oyuncuların oynama davranışlarının geliştiriciler tarafından değiştirilebiliyor. Muhtemelen Riot Games bu sandıkları ilk yaptıklarında gelecekte kendilerini bu kadar olumsuz etkileyeceğini ve onların nazarında oyunun gelişmesini engelleyeceğini düşünmemişlerdi. Ancak oyuncu kitlesi gerçekten oyunun gelişmesini istiyor muydu?
Bu boykot ile birlikte bir diğer dikkat çekici husus ise kullanıcıların stüdyolar üzerinde etkisinin çok çok büyük olması. Daha boykot gerçekleşmeden, 28 şubattan önce Riot bir açıklama yapıp bu gelişmeden vs geçtiğini duyurdu.
Kim bilir belki bir gün oyuncular daha sağlıklı ve “daha az oyuna getirilmiş” (Hon, 2022) bir dünyada oyun oynamak için de harekete geçerler.
Kaynaklar
- Close, J., Spicer, S.G., Nicklin, L.L., (…), Lloyd, H. (2023). Exploring the relationships between psychological variables and loot box engagement, part 1: Pre-registered hypotheses. Royal Society Open Science.
- Li, W., Mills, D., Nower, L. (2019). The relationship of loot box purchases to problem video gaming and problem gambling. Addictive Behaviors.
- Spicer, S.G., Fullwood, C., Close, J., (…), Lloyd, H. (2022). Loot boxes and problem gambling: Investigating the “gateway hypothesis.” Addictive Behaviors.
- Inaguma, T., Misumi, S., Funatogawa, T., (…), Mizuno, M. (2024). Does the loot box open the door to addiction? Psychiatry and Clinical Neurosciences Reports.
- Sanmartín, F.J., Velasco, J., Cuadrado, F., (…), Moriana, J.A. (2023). Loot boxes use as a new form of gambling within video games. Adicciones.
- Hunt, D. (2023). Microtransaction spending and problematic gambling of UK university Call of Duty gamers. International Gambling Studies.
- Lemmens, J.S. (2022). Play or pay to win: Loot boxes and gaming disorder in FIFA ultimate team. Telematics and Informatics Reports.
- Nyrhinen, J., Sirola, A., Frank, L., (…), Wilska, T.-A. (2023). An ethical perspective on loot box purchasing – Examining psychosocial antecedents and the association with indebtedness. 36th Bled eConference.
- Etchells, P.J., Morgan, A.L., Quintana, D.S. (2022). Loot box spending is associated with problem gambling but not mental wellbeing. Royal Society Open Science.
- Xiao, L.Y. (2023). Breaking Ban: Belgium’s Ineffective Gambling Law Regulation of Video Game Loot Boxes. Collabra: Psychology.
- Sakhapov, A., Brown, J.A. (2020). Players Perception of Loot Boxes. Lecture Notes in Computer Science.
- Hodge, S.E., Vykoukal, M., McAlaney, J., (…), Ali, R. (2022). What’s in the box? Exploring UK players’ experiences of loot boxes in games. PLoS ONE.
- PC Gamer. (2025). Behind the addictive psychology and seductive art of loot boxes.
- Hon, A. You’ve been played: how corporations, governments, and schools use games to control us all. (No Title), 2022
