Adam Alter’ın Irresistible adlı eseri, günümüz dijital çağında teknolojik araçların ve platformların nasıl sistematik olarak bağımlılık yapacak şekilde tasarlandığını bilimsel, psikolojik ve sosyolojik açılardan inceleyen kapsamlı bir çalışmadır. Kitap, teknolojik bağımlılıkların sadece bireysel bir zayıflık ya da irade problemi olmadığını, aksine dikkatle tasarlanmış, psikolojik temellere dayalı sistemler aracılığıyla insanların bilinçli olarak ekrana bağlı tutulduğunu savunmaktadır.
- Davranışsal Bağımlılık Kavramı
Alter, bağımlılığın sadece madde kullanımına indirgenemeyeceğini belirtir. Uyuşturucu, alkol veya sigara gibi klasik maddelerin dışında; sosyal medya, dijital oyunlar, e-posta kontrolü, çevrim içi alışveriş gibi davranışlar da aynı nörolojik devreleri aktive ederek benzer bağımlılık etkileri yaratmaktadır. Bu tür davranışsal bağımlılıklar, zamanla kişinin günlük yaşam işlevlerini aksatmakta, sosyal ilişkilerini zedelemekte ve psikolojik iyi oluş halini bozmaktadır.
- Tasarım Yoluyla Bağımlılık: Teknolojinin Psikolojisi
Kitapta, bağımlılık yaratmak üzere teknoloji ürünlerinin nasıl kasıtlı olarak tasarlandığı detaylı şekilde ele alınmaktadır. Özellikle şu altı unsurun bağımlılığın temelini oluşturduğu vurgulanmaktadır:
•Ulaşılması zor hedefler (örneğin oyunlardaki seviye atlama)
•Belirsiz ve düzensiz ödül sistemi (örneğin Instagram beğenileri)
•Kademeli ilerleme hissi
•Sürekli artan zorluklar
•Bitmeyen hikâyeler
•Sosyal etkileşim ve onay ihtiyacı
Bu unsurlar, oyunlardan sosyal medyaya kadar birçok dijital deneyimde mevcuttur ve kullanıcıları tekrar tekrar geri dönmeye teşvik etmektedir.
- Teknoloji Geliştiricilerinin İkilemi
Alter, çarpıcı bir örnekle Steve Jobs’un çocuklarına iPad kullandırmadığını; diğer birçok teknoloji liderinin ise evlerinde ekran süresine sınırlama getirdiğini belirtir. Bu durum, bağımlılık riskinin sektörün içindeki profesyoneller tarafından da bilindiğini, fakat ticari çıkarlar nedeniyle bu risklerin geniş kitlelerden gizlendiğini göstermektedir.
- Bağımlılığın Evrenselliği ve Yaygınlığı
Kitapta sunulan araştırmalara göre, kullanıcıların büyük çoğunluğu günlük ekran sürelerini ciddi oranda hafife almakta ve çoğu insan, günde 3-4 saatini telefon ekranına bakarak geçirmektedir. Gençler arasında ise sosyal medya kullanımı, dikkat dağınıklığı, empati eksikliği ve duygusal bağımlılık gibi olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Vietnam Savaşı örneğiyle açıklanan çevresel bağımlılık faktörü ise, davranışsal bağımlılığın kişisel iradeden çok ortam ve sistemle ilişkili olduğunu göstermektedir.
- Eğitim, Sağlık ve Sosyal Fayda İçin Kullanım Mümkün mü?
Alter, kitabın son bölümünde “bağımlılık teknolojilerinin” tamamen yasaklanamayacağını, ancak bu sistemlerin pozitif amaçlarla kullanılabileceğini belirtir. Gamification (oyunlaştırma), finansal bilinç geliştirme, spor alışkanlıkları kazandırma ve eğitimde motivasyon gibi konularda da aynı psikolojik prensiplerle pozitif davranışlar teşvik edilebilir.
- Çözüm Önerileri ve Farkındalık
Kitap; dijital oruçlar, bildirim azaltma, ekran süresi sınırlandırmaları, cihazsız alanlar oluşturma gibi pratik önlemlerle bireysel farkındalık yaratılabileceğini; ancak asıl çözümün tasarım etiği ve teknoloji şirketlerinin sorumluluk almasıyla mümkün olacağını savunur.
GENEL ÖZET
Adam Alter’ın Irresistible kitabı, günümüz dünyasında teknoloji bağımlılığının nasıl hayatımızın merkezine yerleştiğini ve bu sürecin nasıl kasıtlı olarak tasarlandığını anlatıyor. Kitap, bağımlılığın sadece madde kullanımıyla sınırlı olmadığını, davranışsal bağımlılıkların (sosyal medya, oyunlar, alışveriş, e-posta gibi) en az madde bağımlılığı kadar güçlü etkiler yarattığını savunuyor. Alter, özellikle teknoloji üreten büyük firmaların, kullanıcıları daha fazla ekran başında tutmak için psikolojimizi hedef aldıklarını örneklerle gösteriyor. Steve Jobs’ın kendi çocuklarının iPad kullanmasına izin vermemesi gibi olaylar, teknolojinin zararlarını bilenlerin kendilerini ve ailelerini nasıl koruduklarını ortaya koyuyor. Kitapta davranışsal bağımlılığı tetikleyen altı temel unsurdan bahsediliyor: ulaşılması zor hedefler, öngörülemeyen geri bildirimler, ilerleme hissi, giderek zorlaşan görevler, çözümsüz bırakılan hikâyeler (cliffhangers) ve güçlü sosyal bağlar. Bu unsurlar bir araya geldiğinde, bir uygulamayı ya da oyunu bırakmak neredeyse imkânsız hale geliyor.
Alter, bağımlılığın sadece “zayıf iradeli” insanlara özgü olmadığını, doğru ortam ve koşullar altında herkesin bağımlı olabileceğini vurguluyor. Vietnam Savaşı sırasında askerlerin yoğun şekilde eroin bağımlısı olması, ancak eve döndüklerinde büyük çoğunluğunun bağımlılığı bırakabilmesi, bağımlılığın aslında çevre ve koşullarla ne kadar ilişkili olduğunu gösteriyor. Kitapta World of Warcraft gibi oyunların ve Instagram gibi uygulamaların, bağımlılığı artırmak için nasıl tasarlandığı detaylı bir şekilde açıklanıyor. Ayrıca, günümüzde gençlerin sosyal medya üzerinden kurdukları ilişkilerin empatiyi nasıl azalttığı, dikkat sürelerini nasıl kısalttığı ve psikolojik gelişimlerini nasıl etkilediği anlatılıyor.
Alter, teknolojinin tamamen kötü olmadığını, doğru kullanıldığında insanları eğitmek, tasarrufa yönlendirmek veya sağlık gibi alanlarda pozitif alışkanlıklar oluşturmak için de kullanılabileceğini söylüyor. Ancak bunun için tasarımcıların etik sorumluluk taşıması gerektiğini savunuyor. Kitabın sonunda Alter, bireysel ve toplumsal düzeyde neler yapılabileceğiyle ilgili çözüm önerileri sunuyor: teknoloji kullanımını sınırlandırmak, davranışsal bağımlılığı tanımak, çevremizi bu yönde düzenlemek ve bağımlılık yapan teknolojileri iyi amaçlarla yönlendirmek.
Irresistible, bağımlılığın sadece madde değil, davranışlar yoluyla da hayatlarımızı nasıl esir aldığını gösteren, özellikle gençler için çok öğretici bir kitap. Okudukça, her gün elimizde tuttuğumuz telefonların ve kullandığımız uygulamaların aslında nasıl tasarlandığını daha iyi anlıyorsun. Kitap, bir yandan farkındalık kazandırıyor, diğer yandan teknolojiyi daha bilinçli kullanmak için bizi düşünmeye zorluyor.
Bu kitap özeti Gamfed Türkiye gönüllülerinden Aida Mndou tarafından kaleme alınmıştır.
