Kitlesel fonlama, online bir platform aracılığıyla büyük kitlelerden küçük miktarlı destekleri bir araya getirerek, bir girişimci, işletme veya projenin sermaye ihtiyacını karşılamayı hedefleyen yeni nesil finansman yöntemidir. Kitlesel fonlamanın üç tarafı vardır; proje sahibi, proje destekçisi ve bu iki tarafı buluşturan pazar yeri niteliğindeki online platformdur. Proje sahibi ile proje destekçileri gerçek veya tüzel kişi olabilir.
Kitle fonlaması sistemi dört model üzerinden; bağışa, ödüle, borçlanmaya ve hisse yani paya dayalı olarak çalışır.
1. Ödül Bazlı Kitlesel Fonlama Platformları :
En çok kullanılan yötem olarak karşımıza çıkıyor. Kullanıcı, platform üzerinden projeye/girişime destek olduğunda karşılığında ufak bir hediye alır. Örnek; teşekkür yazısı, sticker, t-shirt veya ilk üretilen ürünler gibi.
2. Bağış Bazlı Kitlesel Fonlama Platformları :
Bu yöntem diğerlerine göre daha az kullanılıyor. Siz platform üzerinden destek olduğunuzda bunun karşılığında herhangi birşey almıyorsunuz. Bu söylenileni hemen olumsuz gibi algılamayın. Diyelim ki; bir sosyal sorumluluk projesine destek veriyor veya bir hayır işini fonlamış olabilirsiniz. Bu sadece yardım/sosyal sorumluluk dışında, önemli bir sorunu çözecek bir hastalığın AR-GE’si için de destek olabilirsiniz. Önemli çalışmalar yapılan büyük bir projenin küçük bir destekçisi olabilirsiniz.
3. Hisse Bazlı Kitlesel Fonlama Platformları:
Bu yöntem yukarıdaki diğer iki yönteme göre farklıdır. Türkiye’de şu anda hisse bazlı kitlesel fonlama platformlarının alt yapısı oluşturulmaktadır. Yasa meclisten geçti ancak komisyonun üzerinde yürürlüğe girmesi için çalışmaları sürüyor. Hisse Bazlı’da siz bir girişimin ortağı oluyorsunuz, o projeye/girişime yatırım yapıyorsunuz. Aslında girişimden hisse alıyorsunuz. Girişimin başarılı olması durumunda sizin hisse değerleriniz artacağı gibi, başarısız olursa da hisse değeriniz düşebileceği gibi tamamen de kaybedebilirsiniz.
4. Borçlanmaya dayalı Fonlama Platformları :
Bu yöntemde de uzun vadeli şirketin gelir ya da yatırım alması durumunda ödeme karşılığında yapılan bir fonlama olarak ortaya çıkmaktadır.
Borçlanmaya ve paya dayalı modeller sermaye piyasası araçları kullanılarak yapılmaktadır ve KİTLE FONLAMASI TEBLİĞİ (III-35/A.2)’ni ilk olarak 2017’de Resmi Gazete’de yayımlayan yetkili otorite Sermaye Piyasası Kurumu’dur. Borca veya paya dayalı kitlesel fonlama yöntemleri daha uzun vadeli projeleri veya doğrudan şirketin kendisini finanse ederken; ödül ve bağış temelli kitlesel fonlama yöntemleri tek bir projeyi veya doğrudan ürünü finans etmek amacıyla kullanılmaktadır. Ödül ve bağış yoluyla yürütülen kampanyalar sermaye piyasası aracı kullanılmadığı için bu tebliğdeki usul ve esaslara uymuyor ve maalesef kanunda düzenlenme ve denetleme ihtiyacı duyulan kısımlar mevcuttur. Proje sahipleri ve destekleyiciler arasında çıkabilecek ihtilaflarda yatırımcının hak arama sürecine girebileceği öngörülmüştür. Ayrıca yasaklı ürünler kaynak karşılığında ödül olarak sunulamaz.
Bağış yoluyla yapılan kitlesel fonlama, sosyal sorumluluk projesi ve kar amacı gütmemektedir. Ödüle dayalı kitlesel fonlama projesinde proje sahibi, hayata geçmesi planlanan ve/veya tasarım aşamasındaki bir ürün için kitlelerden fon toplayabileceği bir kampanya süreci başlatır, farklı destek miktarlarından oluşan, maddi ya da maddi olmayan, kampanya sonunda destekçilere ulaştırmayı planladığı ödüller vaat eder. Örneğin; teşekkür mektubu, indirimli ürün alma hakkı vb. diyebiliriz ancak bu örnekler üretilmesi planlanan ürüne göre değişiklik gösterecektir. Ödül için planlama doğru yapılmalıdır ki başarılı bir fonlama ile proje hedefine ulaşılabilinir. Ödül, destekçiyi cezbeder ve mükâfat kazanma güdüsüyle hareket ettirir. Ercan’ın (2017) araştırmasına göre; ödül avcılığı, yardımlaşma, sosyal sorumluluk ve duygusal bağ olarak destekçilerde dört temel motivasyon gözlenmiştir.
Süreç
Fon hedefini tutturmak için kampanya öncesi ve kampanya sürecini kontrol edebilmek ve doğru yönetebilmek gerekir.
- Kitlesel fonlama platformlarında hangi tür projelerin desteklendiği, destekleyenlerin beklentileri ve ilgili projenin bu beklentileri karşılayıp karşılayamayacağı gibi hususları önceden göz önünde bulundurularak proje titizlikle planlanmalı ve geliştirilmeli.
- Bütçe doğru hazırlanmalı. Eğer kazanç doğru hesaplanmamışsa proje hayata geçmeden ya da geçtikten sonra zararla karşılaşmak mümkündür.
- Gereken fon ihtiyacı doğru belirlenmeli. Çok yüksek hedefli projeler, potansiyel destekçilerinizi kaybetmenize yol açabilir çünkü destekçi/yatırımcı hedefe ulaşmayı zor olarak algılayarak destek vermek istemeyebilir.
- Platform seçerken dikkatli olunmalı. Projeyi başarıya götürebilecek kilit bilgi; doğru zamanda, doğru kitleye, doğru mesajlarla, doğru platformda ulaşmaktan geçmektedir.
- Sosyal medyanın gücünü etkili kullanarak, düşük maliyet ile hedef kitleye proje tanıtılabilir ve projenin sesi duyurulabilir.
- Destekçiler fonun kullanımı konusunda aydınlatılmalı. Şeffaf olmak proje sahibine ve projeye güveni arttırarak hedefe zamanında ulaştırabilir.
- Proje sahibi ile internet platformu arasında imzalanan sözleşmede belirtilen süre içinde hedeflenen bütçeye ulaştıktan sonra proje geçekleştirilmeli ve verilen taahhütler yerine getirilmelidir. Bu durum destekçiler ve proje sahibi arasında güven ortamı sağlar.
Avantaj ve Dezavantaj
Kitle fonlamasının avantaj ve dezavantajlarına baktığımızda tam bir girişimci dostu diyebiliriz. Projenin çıktısı yani ürün pazara girdiğinde tüketiciden alacağı tepkiyi en düşük maliyetle test etme olanağı sağlayacaktır. Bu durum proje sahibine önemli bilgiler sunar. Pazara girmeden karşılaşabileceği kâr ve zarar durumunu kampanya sürecinde elde ettiği veriler ile görmüş olur ve bu durum girişimcilerimizin başarılı olma oranını arttırabilirken göze alacakları riskleri ise azaltabilir. Sınırlı fonu etkin ve verimli kullanır ki bu da mikro ekonomik önemli bir kriterdir.
Düşük maliyetle ürünün tanıtımı ve reklamı yapılır. Bu süreçte yapılan tanıtım pazarlama maliyetlerini azaltır, sadık; tüketici ve/veya yatırımcı kitlesi, belki üretime geçmeden yaratılmış olur.
Üretime destek olan bu sistemle Kickstarter platformu üzerinden 48 saatte fon hedefine ulaşan, Monument şirketinin kurucusu Ercan Erciyes “Kickstarter sadece ön sipariş alarak üretim yapabilmemizi sağlamadı, aynı zamanda çok önemli bir kullanıcı kitlesi oluşturmamıza yardımcı oldu” sözleriyle yakaladığı avantajları anlatıyor.
Pera Game’in kurucusu İbrahim Yıldırım ise “Hedefimizi gerçekleştirerek oyunu toplanan fon ve destekçilerimizin test sürecine katılımı sayesinde daha iyi bir noktaya getirdik. Kitle fonlama süreci esnasında tanıştığımız şirket ve insanlar şirketimize vizyon ve bağlantı açısından çok fazla şey kattı” diyerek elde edilebilecek başka bir avantajı sağladıklarını anlatıyor.
Ayrıca ürün geliştirme ve ön satış avantajı sağlayabilen potansiyeli güçlü bir sistem olmasından bahsedecek olursak bir örnekle destekleyebiliriz: Nowhere Studios şirketi Kickstarter’a 2013 yılında MonoChroma oyun projesi ile başvurdu ve bu Kickstarter’daki ilk Türk projesiydi. Şirketin kurucusu Burak Tezateşer: “Elimizdeki sermaye oyunu tamamlamak için yeterli olmayacaktı. Kickstarter’a o yüzden gittik. Güzel bir kampanya yaptık ve adımızı duyurduk. Şimdi yeni oyun projelerimiz var, onlar üstünde çalışıyoruz. Bir de oyun teknolojileri tarafında çalışıyoruz. Ürünleştirmeye çalıştığımız teknoloji çözümlerimiz var.” diyerek kampanya sürecini anlatmıştır.
Birkaç dezavantajdan da bahsedebiliriz. Melek yatırımcıyı dışlayıcı etki yaratabilir, ters seçim riski yaratabilir yani proje sahibi ödülü ulaştırmayabilir, fikri mülkiyet hakkı riski doğurabilir ve hukuki bazı düzenleme ve denetlemelerin eksikliği söz konusu olabilir. Örneğin Double Fine oyunu 24 saat içinde 1 milyon dolar toplayıp en başarılı kitle fonlama örneklerinden biri olarak anılır ancak vaat ettiği ödülleri destekçilerine ulaştırmamasıyla da anılır.
Başarılı Kitlesel Fonlama Nasıl Olur?
Çeşitli araştırmalar sonucu ortaya çıkan bulgular; sosyal medya kullanımı, projenin ilk üç gündeki başarısı, girişimcinin deneyimi/profesyonelliği, hazırlık süreci, teslim süresi, projeyi planlamak, gözlem, zamanlama, hedef fon miktarı, proje süresi, destekçi sayısı, destekçilerin kaynağı, proje sayfası ziyaretçi sayısı, projenin topladığı günlük fon ve iletişim olarak belirtilmiştir.
Aslında bu bulgular yukarıda bahsettiğimiz süreç ile örtüşmektedir. Benim araştırmalarım sonucunda ise yine yukarıdaki bulgular mevcut ancak satır aralarına inerek bunları nasıl kullanmak gerektiğinden bahsedebilirim. Kampanya sürecini başlatmadan önce çok iyi hazırlanılmalı; platformda proje başlamadan önce kitlenizin ilk halkasını kendi yakın çevrenizden, birebir, özel olarak ulaşabildiğiniz herkese ulaşarak, kampanya süreciniz başladığında size destek olacağının sözünü almalısınız ve onlar proje hedefinizin yaklaşık %30’unu ilk hafta gerçekleştirmeli. Fongogo platformu, bu projelerin diğerlerine oranla daha kolay hedeflerine ulaşabildiklerini belirtiyor. Daha sonrasında sosyal medyayı en etkili şekilde kullanarak ulaşılabilecek gerçek hedef kitlenize ulaşırsınız. Bu süreçte destekçilerle sürekli iletişim halinde olunmalı çünkü ilerde de bu insanlara; marka elçisi, gönüllünüz veya sözcünüz olarak ihtiyaç duyabilirsiniz. Ayrıca projeyi tanıtan video, yazı ve görseller iyi hazırlanmalı çünkü duyguyu karşı tarafa doğru aktarmak fayda sağlayacaktır.
Nasıl Başladı ve Neler Oldu?
Kitlesel fonlamanın ilk ve en basit örneği; İngiliz rock grubu Marillion’a 1997’de ABD turnesi için takipçileri tarafından internet üzerinden 60 bin dolarlık bir bağış kampanyası düzenlenerek başladı. İlk ve basit denmesine rağmen Marillion sonrasında çıkardığı üç albümü de yine bu yöntemle finanse etmiştir. ABD’de Grammy ödüllü sanatçılar da ArtistShare platformu ile fon toplamışlardır.
Kitlesel fonlama platformlarında daha bir çok sektörden örnek proje bulabilirsiniz ancak başka örneklerden burada kısaca bahsetmek gerekirse: Turkcell Grubu’nun kurduğu Arıkovanı platformu üzerinden gerçekleştirilen Swenna akıllı çanta projesi başarıyla tamamlanmıştı. Yine Arıkovanı’nda ‘Outliers’ akıllı defter projesi de destek aramıştı. Bir kutu oyunu olan ve otizmli çocukların konuşmasını sağlamak için geliştirilen Tolkido eğitim kartları da ödül yoluyla yapılan kitlesel fonlama projesidir. Kickstarter üzerinden yürütülen ‘Pebble Watch’ akıllı saat projesi ilk olarak 2012 ve daha sonra 2015 ve 2017 yıllarında farklı halleri ile de fon aradığında bulmuştur ve toplamda 43.4 milyon dolar fon toplamıştır. Kitlesel fonlama tarihinin en başarılı ve örnek projelerinden biri olarak anılmaktadır. En çok proje veya ürünün finanse edildiği sektörler; sanat, müzik ve tasarım, teknoloji, sinema ve eğlence/oyundur.
Kitlesel fonlama adreslerinden bazıları:
- Arıkovanı: Ödül.
- Fonbulucu: Ödül.
- Fongogo: Ödül, Bağış
- CrowdFON: Ödül, Bağış
- ideanest: Bağış
- Startupfon: Hisse.
- Fongogo Pro: Hisse.
- Startupmarket.co: Hisse.
Yazar hakkında
Cansev Çetin
Blogger, GamFed Gönüllüsü, Ekonomist
